Mitoloji Hakkında Geniş Bilgi

[Mavi]

Mitoloji bir din veya bir halkın kültüründe tanrılar, kahramanlar, evren ve insanın yaratılışına
dair tüm sözlü ve yazılı efsane birikiminin ve bu efsanelerin
doğuşlarını, anlamlarını yorumlayıp, inceleyen ve sınıflandıran bilim
dalının adıdır.

Sözcük anlamı


Mitoloji (Yunanca: μυθολογία, μυθος [mithos] yani “söylenen ya da duyulan söz” ve λογος [logos]
yani “konuşma”) kelimelerinin birleşiminden oluşmuş olup, Eski yunan'da
“geçmişte söylenenlerin tekrar edilmesi ” gibi bir anlam
barındırmaktayken zamanla Batı dillerinde efsane anlamı kazanmıştır.
Çağdaş kullanımda, mitoloji ya belirli bir din veya kültürdeki mitlerin bütününü tanımlar (örneğin: Kelt mitolojisi)ya
da mitlerin incelenmesi, yorumlanması, toplanması (belki yeniden
oluşturulması) ve benzeri çalışmaları içeren bilgi, bilim dalını
tanımlar. Nitekim Concise Oxford English Dictionary mitolojiyi şöyle tanımlamıştır:
“1) Mitlerin, özellikle de belirli bir dinî veya kültürel
geleneğe ait olanların, bir bütünü. 2) Yaygın anlamda benimsenmiş fakat
abartılmış veya kurgusal bir hikâyeler veya inançlar kümesi. )
Mitlerin incelenmesi (bilimi).”
Terimin belirtilen anlamları dolayısıyla, mecazi şekilde, belirli bir görüş, trend veya kavramı hayalî (veya efsanevî) olarak etiketlemek için de kullanıldığı olur. Ayrıca günlük kullanımda mit sözcüğü gerçekte doğru olmayan bir hikâye veya anlatı için tercih edilir ve çoğunlukla bir yanlışlık, doğru olmayan unsur vurgusu barındırır. Bununla birlikte bu tip bir mit kullanımı veya anlamı mitolojide kabul edilmez ve kullanılmaz.
Mitoloji, zaman zaman Türkçe’de söylenbilim veya söylencebilim olarak da adlandırılmıştır.

Özellikler


Efsaneler konu itibarıyla tanrıları, kahramanları ve doğaüstü
varlıkları konu alan anlatılardır. Uyumlu bir sistem içerisinde
düzenlenmişlerdir ve çoğunlukla geleneksel sözlü aktarı yoluyla (ozanlar, rahipler)
şekilde yayılarak canlı kalırlar. Sıklıkla ilgili oldukları topluluğun
dinî veya ruhânî yaşantıları ile bağıntılı olan mitler, rahipler veya
hükümdarlar tarafından onaylanırlar. Topluluktaki bu ruhânî mevkilerini
kaybettikleri zaman, yani topluluğun ruhânî yapısıyla aralarındaki bağ
koptuğunda, mitolojik niteliklerini yitirir ve folklora ait söylenceler veya peri masalları haline gelirler.^[2]
Folkloristik (folklorbilim) ki bu disiplin hem seküler hem de kutsal
söylencelerin incelenmesini içerir, bir mit gücünün bir kısmını
topluluğun (en azından belirli bir kısmının) ona olan inancından ve
doğru olarak kabul edilmesinden alır. Folklor incelemelerinde, tüm
kutsal geleneklerin birikimi vardır ve terimin kullanımında, günlük
kullanımındakine benzer, herhangi bir kötüleme, aşağılama
bulunmamaktadır. Örneğin bir dinin hem kendi mitolojisinden ve tekil
olarak içerdiği mitlerden ayrı ayrı söz edilebilir. Bu durum tamamen
bilimsel ve tarafsız bir yaklaşım olup, bahsedilen söylence ve
kavramlara herhangi bir yaşanlama atfetmediği gibi kötüleme ve
aşağılama amacı da barındırmaz.
Efsaneler sık sık gerek evrenin gerekse yerel bölgenin ortaya çıkışını açıklama amacı taşır. Örneğin sırasıyla yaratılış efsaneleri ve kuruluş efsaneleri
gibi. Efsaneler ayrıca sık sık doğa olaylarının, başka şekilde
açıklanamayan kültürel âdetlerin açıklanması amacını da taşır. Genel
olarak efsanelerin doğal anlamda basit bir izah sunmayan herhangi bir
şeyi açıklamak için sık sık kullanıldığı söylenebilir.
Mitoloji terimi Yunan mitolojisi veya Roma mitolojisi
formunda olduğu gibi sıklıkla eski kültürlerin antik hikâyelerine atfen
kullanılmaktadır. Bazı efsaneler orijinal olarak sözel bir geleneğin
ürünüyken zamanla yazınsal hâle de gelmiştirler. Çoğu efsanenin
başlangıç noktası aynı iken değişik coğrafya ve kültürlerden
etkilenerek farklılaşmış birden farklı anlatı haline dönüşmüş, orijinal
olanı ancak mitologların anlayabileceği kadar kompleks hale
gelmişlerdir.

Din ve mitoloji


Çoğu dinde mitolojinin çok önemli ve öncelikli bir yeri bulunur.
Mit, günlük kullanımdakinin tersine, aslında bir hikâyenin nesnel
anlamda yanlış veya doğru olduğunu tanımlamaz, daha çok, nesnel veya
materyalist nosyonlardan ilgisiz bir şekilde, doğru veya gerçek kavramının ruhsal, psikolojik ve/veya sembolik yönlerine gönderme yapar.
Her ne kadar bugünkü yaygın dinlere
mensup çoğu kişi dinlerinin kökeni ve gelişiminde yer alan anlatıları
tarihî olaylar olarak ele alsalar da, bunları inanç sistemlerinin
figüratif temsilleri olarak gören kişiler de mevcuttur. Bir dinin veya
inancın sahip olduğu kavramlar ve anlatılar, karakteristikleri
sebebiyle bilimsel anlamda mitik olabilirler ve buradan hareketle
birisi Hristiyan mitolojisi, Hindu mitolojisi veya İslam mitolojisinden
bahsedebilir. Bu gibi terimlerden anlaşılması gereken o dindeki belirli
kavramların, birer kültürel nesne olarak ruhâni, psikolojik ve/veya
sembolik yönlerine yapılan atıf olmalıdır; bu dinlerin barındırdığı
kavram veya anlatıların yanlış ve doğru olmadığı değil. Zira daha önce
de tanımda belirtildiği gibi, mit ve dolayısıyla mitoloji, materyalist
veya objektif bir doğruluk nosyonu barındırmadığı gibi bu tip amacı da
barındırmaz.
Din ve mitoloji ilişkisindeki yaygın bir hata da, eski toplulukların
inandığı dinlerin mitolojileri ile karıştırılmasıdır. Din ile mitoloji
arasındaki içleyici yakın ilişki sebebiyle belirli bir nesne her iki
kümenin de elemanı olabilir. Bununla birlikte genel anlamda din ile
mitoloji tamamen farklı terim ve kavramlardır. Mitoloji salt mitolojik
nesnelerle ilgilenirken, dinin çevrelediği alan ve nesneler daha
farklıdır; liturjiden eskatolojiye kadar. Dinî kavramların mitolojik bir yönünün olabilir olması, dinî kavramın dinî oluşunu arkaplana itmez. Bu sebeple örneğin Kelt mitolojisi ve Kelt dini ile kastedilen ayrı şeylerdir; bazı aynı elemanları barındırsalar ve birçok ilişkileri olsa dahi.

Sınıflandırma


Ritüel mitleri belirli dinî uygulamaların
yapılışını veya anlamını açıklayan mitlerdir. Tapınma, ibadet eylemi
ile yakın bir ilişki içerisindeki bu mitler, dinî veya ruhâni sistemin
liturjik yapısında yer alabilirler. Köken mitleri bir âdet, isim, nesne veya canlının kökenini açıklayan mitlerdir. Kült
mitleri bir ilahın (veya ilâhî unsurlar taşıyan varlığın) gücünü
gösteren kompleks kutlamaları açıklayan mitlerdir. Prestij mitleri
genellikle ilâhî unsurlar veya kutsallık atfedilmiş belirli bir halk,
kahraman veya şehirle ilgili mitlerdir. Eskatolojik mitler bilinen
dünyanın sonunu getireceği öne sürülen bir mutlak sonu, ve/veya buna
dair kavram ve olayları açıklayan, kısacası eskatolojik şeyleri konu
alan, mitlerdir. Sosyal mitler ise o anki sosyal değer veya
uygulamaları savunmak veya güçlendirmek amacı taşıyan mitlerdir. Bir
mit birden çok kategoriye uyabilir.

İlgili kavramlar


Mitler fabl, efsane, halk hikâyesi (folklorik hikâye, folktale), peri masalı, anekdot veya kurgu
gibi kavramlarla aynı (yani eşit) olmasa da, bu kavramlarla
çakışabilir: örneğin bir hikâye hem bir mit hem de bir efsane olabilir.
Mitolojik temalar edebiyatta sıklıkla ve bilinçli bir şekilde işlenir e
ortaya çıkan eser belirli mitolojik arkaplanlara gönderme yapsa da
kendisi bir mitler bütünü içerisinde yer almayabilir(Cupid ve Psyche).
Kültürel ve veyahut dinî bir paradigma kayması
sonucu mitler pragmatik bağlamda kendilerine yer edinebilirler: örneğin
Hristiyanlığın yükselişiyle birlikte çeşitli pagan mitolojik
nesnelerinin Hristiyanlaştırılması gibi. Böylece mitolojik nesneler
rasyonalizasyona uğrayabilir, yeni kültür ve veyahut dinde kendilerine
bir yer bulabilirler. Tersi yönde, kültürel ve veyahut dinî nesneler de
mitolojik nesnelere dönüşebilir; zamanla tarihi veya edebî materyal
mitolojik nitelikler kazanabilir. Mitolojinin bilinçli üretimine J. R. R. Tolkien tarafından mytopoeia ismi verilmiştir.

Mitlerin oluşumu


Mitlerin geniş açıklayıcı özellikleri oluşumlarını belirli bir
oranda muğlaklaştırmaktadır. Mitlerin kültürel ihtiyaçları karşılamak
amacıyla oluştuğuna (veya oluşturulduğuna) dair bir kanı ortaya
atılmıştır.
Mitler kabile, şehir veya millet gibi kültürel kurumları evrensel
hakikatlere bağlayarak yetkilendirebilir (bunlara yetki verebilir).
Tüm kültürler kendi dinleri, kahramanları, tarihleri ve benzeri
unsurlarına ilişkin anlatıları barındıran kendi mitlerini zamanla
geliştirmişlerdir. Bu mitlerin barındırdıkları sembolik anlamların gücü
uzun süreler boyunca canlı kalabilmelerinin (bazen binlerce yıl
boyunca) ana sebeplerindendir. Mâche, temel (ve öncül) ruhsal bir
bağlamdaki görüntü olarak mit ile, bir tür mito-lojiyi, bu görüntüler
(mitler) arasında belirli bir uyumu sağlamaya çalışan bir sözcükler
sistemi şeklinde ayrıştırma yapmaya çalışırlar.
Mitlerin bir toplamı, bütünü mitos olarak adlandırılır. Bunların
(mitosların) bir toplamı, bütününe ise mitoi denir. Bunun önemli bir
türü bir kültürün evrenin nasıl yaratıldığına ilişkin görüş ve
inançlarını açıklayan ve tanımlayan yaratılış mitleridir.

Çağdaş mitoloji


Star Wars veya Tarzan
gibi film ve kitap serileri zaman zaman güçlü mitolojik yönler
barındırırlar ki bu yönler bazen derin ve karışık felsefî sistemlere
(doğru) gelişebilir. Bu nesneler mitoloji olmasalar da mitik temalar
içerirler ki bunlar bazı kişilere göre benzer psikolojik ihtiyaçları
karşılar. Bunun bir örneği J.K Rowling tarafından yazılan Harry Potter isimli romanlarda ve yine yazarın notları incelenerek oğlu Christopher Tolkien tarafından yayına sunulan Silmarillion, Húrin'in Çocukları, Orta Dünya Tarihi, vd. eserlerinde anlatılan Orta Dünya evreninde görülebilir. Bazı sevenleri veya takipçileri kurgusal kompleks dünyaları, örneğin Star Trek
serisindeki gibi, yanlış bir şekilde mitoloji olarak yorumlarlar; oysa
bunlar nesnel ve bilimsel bağlamda mitoloji olarak tanımlanamaz. Kurgu,
insanlar ona inanmadıkları ve ruhâni (veya psikolojik) yaşantıyla bir
bağ kurulmadıkça, gerçek anlamda mitoloji seviyesine ulaşamaz.

Bölgelere Göre Mitolojiler



Afrika Mitolojisi


Akamba mitolojisi - Akan mitolojisi - Alur mitolojisi - Aşanti
mitolojisi - Baluba mitolojisi - Bambara mitolojisi - Bambuti
mitolojisi - Banyarwanda mitolojisi - Basari mitolojisi - Baule
mitolojisi - Bavenda mitolojisi - Bazambi mitolojisi - Baziba
mitolojisi - Buşongo mitolojisi - Dahomey mitolojisi (Fon) - Dinka
mitolojisi - Dogon mitolojisi - Efik mitolojisi - Mısır mitolojisi
(İslam-öncesi) - Ekoi mitolojisi - Fan mitolojisi - Fens mitolojisi -
Fjort mitolojisi - Herero mitolojisi - Ibibio mitolojisi - Igbo
mitolojisi - Isoko mitolojisi - Kamba mitolojisi - Kavirondo mitolojisi
- Khoikhoi mitolojisi - Kurumba mitolojisi - Lozi mitolojisi - Lotuko
mitolojisi - Lugbara mitolojisi - Lunda mitolojisi - Makoni mitolojisi
- Masai mitolojisi - Mongo mitolojisi - Mundang mitolojisi - Ngbandi
mitolojisi - Nupe mitolojisi - Nyamwezi mitolojisi - Oromo mitolojisi -
Ovambo mitolojisi - Pigme mitolojisi - San mitolojisi - Serer
mitolojisi - Şona mitolojisi - Şongo mitolojisi - Songhai mitolojisi -
Sotho mitolojisi - Tonga mitolojisi - Tumbuka mitolojisi - Xhosa
mitolojisi - Yoruba mitolojisi - Zulu mitolojisi




Mitolojik hayvan resmi, (Ressam: Katsushika Hokusai)






Asya Mitolojisi


Çerkes Mitolojisi - Ayyavazhi mitolojisi - Budist mitoloji - Bon mitolojisi (Budizm öncesi Tibet mitolojisi) - Çin mitolojisi - Hint mitolojisi - Hmong mitolojisi - Japon mitolojisi - Kore mitolojisi- Pers mitolojisi - Filipin mitolojisi - Türk mitolojisi- Vietnam mitolojisi

Avustralya ve Okyanusya Mitolojisi


Avustralya Aborijin mitolojisi - Hawaii mitolojisi - Maori
mitolojisi - Melanezya mitolojisi - Mikronezya mitolojisi - Papua
mitolojisi - Polinezya mitolojisi - Rapa Nui mitolojisi

Avrupa Mitolojisi


– Anglo-Sakson mitolojisi - Bask mitolojisi - Katalan mitolojisi –
Kelt mitolojisi - Korsika mitolojisi - Çuvaş mitolojisi - Girit
mitolojisi - Hollanda mitolojisi - İngiliz mitolojisi - Etrüsk mitolojisi - Estonya mitolojisi - Fransız mitolojisi - Cermen mitolojisi - Yunan mitolojisi
- Macar mitolojisi - Fin mitolojisi - İrlanda mitolojisi - Leton
mitolojisi - Litvanya mitolojisi - Lusitanya mitolojisi - Nors
mitolojisi - Roman (Çingene) mitolojisi - Roma mitolojisi
– Romanya mitolojisi - Sardinya mitolojisi - İskoç mitolojisi - Slav
mitolojisi - İspanyol mitolojisi - İsviçre mitolojisi – Tatar
mitolojisi-Yunan Mitolojisi

Orta Doğu Mitolojisi


Arap mitolojisi (İslam öncesi) – İbrahimi mitoloji(Yahudi öncecisi) – Pers mitolojisi - Kürt mitolojisi – Mezopotamya mitolojisi (Sümer, Asur ve Babil) – Yezidi mitoloji

Kuzey Amerika Yerlileri Mitolojisi


Abenaki mitolojisi - Algonkin mitolojisi - Karaayak mitolojisi - Çippewa mitolojisi
- Chickasaw mitolojisi - Choctaw mitolojisi - Creek mitolojisi - Crow
mitolojisi - Haida mitolojisi - Ho-Chunk mitolojisi - Hopi mitolojisi -
Inuit mitolojisi - Iroquois mitolojisi - Huron mitolojisi - Kwakiutl
mitolojisi - Lakota mitolojisi - Leni Lenape mitolojisi - Miwok
mitolojisi - Navaho mitolojisi - Nootka mitolojisi - Ohlone mitolojisi
- Pawnee mitolojisi - Pomo mitolojisi - Saliş mitolojisi - Seneca
mitolojisi - Tsimshian mitolojisi - Ute mitolojisi - Zuni mitolojisi

Güney Amerika ve Mezoamerika Yerlileri Mitolojisi


Aztek mitolojisi - Chilota mitolojisi - İnka mitolojisi - Guaraní
mitolojisi - Haiti mitolojisi - Maya mitolojisi - Mapuçe mitolojisi -
Olmec mitolojisi - Toltec mitolojisi